İRTİKAP SUÇU ve CEZASI (TCK 250. Madde)

GENEL AÇIKLAMALAR ve KORUNAN HUKUKSAL YARAR:

İrtikap suçu ve cezası, Türk Ceza Kanunu’muzun ‘Millete ve Devlete Karşı Suçlar ve Son Hükümler’ kenar başlıklı dördüncü kısmın; ‘Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar’ kenar başlıklı birinci bölümünde ‘Zimmet, Rüşvet, Nüfuz Ticareti, Görevi Kötüye Kullanma, Göreve İlişkin Sırrın Açıklanması, Kamu Görevlisinin Ticareti, Kamu Görevinin Terki veya Yapılmaması, Kişilerin Malları Üzerinde Usulsüz Tasarruf, Kamu Görevinin Usulsüz Olarak Üstlenilmesi, Özel İşaret ve Kıyafetleri Usulsüz kullanma, Görevi Yaptırmamak İçin Direnme, Kamu Görevine Ait Araç ve Gereçleri Suçta Kullanma’ suçları ile birlikte düzenlenmiştir. İrtikap suçunun üçüncüsü fıkrası ihmali davranışlarla işlenebilirken, bir ve ikinci fıkraları ancak icrai davranışlar ile işlenebilmektedir.

İrtikap suçunun cezası nedir? İrtikap suçunun cezası, suçun birinci fıkrasında düzenlenen icbar suretiyle irtikap şeklinde işlenmesi halinde beş yıldan on yıla kadar, ikinci fıkrasında düzenlenen hile suretiyle irtikap şeklinde işlenmesi halinde üç yıldan beş yıla kadar, üçüncü fıkrasında düzenlenen hata suretiyle irtikap şeklinde işlenmesi halinde ise bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır. İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İrtikap suçunda kamu idaresinin dürüstlüğü, tarafsızlığı ve güvenilirliği ve diğer taraftan da bireyin karar verme özgürlüğü korunmaktadır.

SUÇUN MADDİ UNSURLARI (Fail, Mağdur, Fiil, Netice, Nedensellik Bağı)

Fail ve Mağdur:

İrtikap suçu, ancak kamu görevlisi tarafından işlenebilen fail bakımından özgü nitelikte bir suçtur. ‘Kamu görevlisi’ terimi TCK 6. Maddede tanımlanmıştır. Kamu görevlisi olmayan kişi, ancak failin bu sıfatını bilerek suça iştirak etmesi durumunda, TCK madde 40/Fıkra 2 gereği azmettiren ya da yardım eden sıfatıyla sorumlu tutulabilir.

Tanımlar – Madde 6/ c bendi :

c) Kamu görevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi

Bu bakımdan kamusal faaliyetin yürütülmesine sürekli veya süresiz olması fark etmeksizin atama veya seçilme yolu ile ya da diğer herhangi bir yol ile katılan kişiler kamu görevlisidirler. Esasında kamu görevlisi olmayan ancak özel kanunlarında ‘kamu görevlisi’ gibi sorumlu olacağı yazılı olan kişiler de Türk Ceza Kanunu bakımından kamu görevlisi olarak kabul edilecektirler.

İrtikap suçunun mağduru ancak gerçek kişiler olabilir. Zira tüzel kişinin icbar edilmesi veya ikna edilmesi mümkün olmadığı gibi hatasından da yararlanılamaz. Diğer yandan icbar edilen, ikna edilen veya hatasından yararlanılan kişi ile aleyhine yarar sağlanan kişinin de aynı kişi olması gerekmez.

Fiil, Netice, Nedensellik Bağı:

İrtikap – Madde 250:

(1)Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.

(2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

(4)İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İrtikap suçunun cezası nedir? İrtikap suçu; bir kamu görevlisinin, mağduru zorlamak yani icbar etmek, hileli davranışlarla ikna etmek veya hatasından yararlanmak suretiyle kendisine veya bir başkasına yarar sağlaması veya bu hususta vaatte bulunması sonucunda oluşan bir suç tipidir.

İrtikap suçunun oluşmasına sebep olan ve kanun maddesinin üç farklı fıkrasında düzenlenmiş bulunan failin mağduru zorlaması (icbar etmesi), hileli davranışlarla ikna etmesi veya hatadan yararlanması şeklinde gerçekleşen üç çeşit davranış modelinin hepsinin sonucunda failin kendisine veya bir başkasına yarar sağlaması gerekmektedir.

İrtikap suçu sonucunda failin veya bir başkasının sağlamış olduğu ‘yarar’ deyiminden, bu kişilerin ekonomik durumunda iyileşme sonucunu doğuran her türlü edim anlaşılmalıdır. Örneğin herhangi bir malın bedelinde indirim yapılmak suretiyle failin pasifinin artmasının engellenmesi şeklinde olabileceği gibi nakdi bir miktar parayı uhdesine geçirme şeklinde aktifinin artmasının sağlanması şeklinde de olabilir. Manevi nitelikteki yararların sağlanması halinde de her ne kadar tartışmalı olsa da irtikap suçunun oluştuğunu söylemek mümkün olabilmektedir. Sağlanan yararın miktar önemli olmamakla birlikte yarar sağlanacağı vaadinin verilmesi ile suç tamamlanacaktır. İrtikap suçu sonucunda sağlanan değer mutlaka devlete ait olmalıdır. Aksi halde oluşacak suç irtikap suçu değil; zimmet suçudur.

İrtikap suçunun; TCK 250. Maddede, üç farklı fıkrada üç farklı suç tipi olarak düzenlendiğinden daha önce bahsetmiştik. TCK 250. Madde/ 1. Fıkra: icbar suretiyle irtikabı, TCK 250. Madde/ 2. Fıkra: hileli davranışlarla ikna etmek suretiyle irtikabı ve TCK 250. Madde/ 3. Fıkra: hatadan yararlanmak suretiyle irtikabı düzenlemiş bulunmaktadır. Bu üç davranış tipi, üç farklı suç tipini oluşturur birbirlerinin seçimlik hareketleri şeklinde anlaşılmamalıdırlar.

İcbar Suretiyle İrtikap (TCK 250. Madde/ 1. Fıkra):

İrtikap suçunun unsurlarından biri olan icbar, mağdurun gerçekte istediğinden başka bir biçimde davranmaya zorlanması anlamına gelir. O halde denebilir ki, kamu görevlisi haksız bir yarar elde etmek için mağdurun iradesini baskı altında tutarak direkt veya dolaylı zorlayıcı hareketlerde bulunarak mağdurun iradesini yönlendirme girişimine icbar denir.

Bu zorlama, mağdur bakımından kurtulması imkansız bir zorlama seviyesinde olmamalıdır. Ancak diğer yandan mağdur bu zorlamadan kolaylıkla da kurtulabilir olmamalıdır. Kamu görevlisinin bu zorlamasının seviyesi, mağdurda haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesine sebep olmalı ve bunun sonucunda, mağdurun kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olmalıdır.

İrtikap suçunun, kanundaki diğer suç tipleri ile arasındaki farkı ortaya koymak önemlidir.

İrtikap suçu ile rüşvet suçunun farkı nedir? Eğer haklı bir işini gördürmek için ancak kendisini mecbur hissetmeyerek veya haksız bir işinin gördürülmesini sağlamak maksadıyla vatandaşın kamu görevlisine yarar sağlamış olması halinde irtikap suçu değil, rüşvet suçu oluşacaktır.

İrtikap suçu ile yağma suçunun farkı nedir? Her iki suç tipi bakımından da cebir unsuru gereklidir. Eğer suçun işlenmesi esnasında maddi cebir olarak da nitelendirebileceğimiz fiziki zorlama mevcut ise fail kamu görevlisi de olsa oluşacak suç kesinlikle yağma suçudur. Manevi cebir olarak tehdit bakımından ise ikili bir ayrım yapılmalıdır. Eğer, manevi cebir olarak kullanılan tehdidin boyutu kişinin ‘hayatı, vücut veya cinsel dokunulmazlığı ya da malvarlığı’ bakımından bir tehlike oluşturuyorsa oluşan suç tehdidin bu derece yoğunluğu sebebi ile yine yağma suçu olacaktır. Ancak, başvurulan tehdit yağma suçunun oluşmasına sebep olan tehdidin yoğunluğuna ulaşmamakla birlikte mağdurun bu baskıdan kolaylıkla kurtulma olanağının bulunmaması halinde oluşan suç icbar suretiyle irtikap suçudur.

İrtikap suçu mağduru, sağlamış bulunduğu bu yararın haksız olduğu bilincinde olmalı ve kendisini mecbur hissederek ve karşılaşacağı daha ağır zararları bertaraf etme iradesi ile hareket etmelidir.

Hileli Davranışlarla İkna Suretiyle İrtikap (TCK 250. Madde/ 2. Fıkra):

İrtikap suçu mağduru, kamu görevlisi tarafından esasında sağlaması gerekmeyen bir yararı, bu yararın hukuka aykırı olmadığı inancı ile sağlaması gerektiğine inandırılmışsa ve bunun sonucunda en azından yarar sağlama vaadinde bulundurulmuşsa TCK 250. Madde/ 2. Fıkra gereği ‘ikna suretiyle irtikap’ suçu oluşacaktır. Mağdur, sağlanması istenen yararın yasa ve görev gereği sağlanması gerektiğine kamu görevlisince inandırılmaktadır.

Kamu görevlisinin, ikna suretiyle irtikap suçunu gerçekleştirebilmesi bakımından hileli davranışlara başvurması gerekmektedir. Eğer kamu görevlisi, mağdurda zaten var olan bir hatadan hile yapmaksızın faydalanmışsa bu halde TCK madde 250/ Fıkra 3‘deki ‘hata suretiyle irtikap’ suçunu işlemiş olacaktır.

İrtikap suçu mağduru, sağladığı yararın yasa gereği sağlamak zorunda olduğu kanısına sahip değil de sağladığı yararı kendisini mecbur hissederek ve de haksız olduğunu bilerek gerçekleştiriyorsa bu halde kamu görevlisi birinci fıkrada düzenlenen icbar suretiyle irtikap suçundan cezalandırılacaktır.

İrtikap suçunun dolandırıcılık suçundan farkı nedir? Hileli davranışlarla ikna suretiyle irtikap suçu bakımından failin kamu görevlisi olması ve de hile olarak da görevinin sağladığı güvenin kötüye kullanılarak işlenmiş olması gerekirken dolandırıcılık suçu ise her türlü hileli davranışlar ile işlenebilmektedir.

Hata Suretiyle İrtikap (TCK 250. Madde/ 3. Fıkra):

Hata sureyle irtikap suçunda fail olan kamu görevlisi, hile yoluna başvurmaksızın, mağdur kişisinde daha önceden var olan hatadan faydalanmakta ve kendi veya bir başka kişi lehine yarar sağlamaktadır. Bu bakımdan hata suretiyle irtikap suçu ihmali bir davranış ile işlenmektedir. Fail, mağdurun içinde bulunduğu yanılgıdan yararlanmakta ve elde ettiği yararın aslında gerekmediğini bildiği halde onu iade etmemektedir.

İrtikap suçu failinin, mağdurun içinde bulunduğu yanılgıya hiçbir şekilde sebep olmuş olmaması gerekmektedir. Aksi halde ‘hata suretiyle irtikap suçundan’ değil TCK madde 250/ Fıkra 2’deki daha ağır cezayı gerektiren ‘hileli davranışlarla ikna suretiyle irtikap’ suçundan sorumlu olacaktır.

İrtikap suçuna sebebiyet oluşturan mağdurun sağladığı yararın değerinin düşük olması halinde mağdurun ekonomik değeri de göz önünde bulundurularak faile verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

SUÇUN MANEVİ UNSURLARI (Kast, Olası Kast, Bilinçli Taksir, Taksir)

Kast, Olası Kast, Bilinçli Taksir, Taksir:

İrtikap suçu ancak kasten işlenebilen bir suç tipidir. Fail, görevinin sağladığı güveni kötüye kullandığını, icbar, ikna veya hatadan yararlanmaya uygun bir hareket gerçekleştirdiğini ve kendisine veya başkasına sağlanan veya vaad edilen yararın sağlanması gerekmediğini bilmeli ve bunun sonucunu istemelidir.

SUÇUN ÖZELLİK ARZ EDEN DİĞER HUSUSLARI (Teşebbüs, İçtima, İştirak)

Hukuka Uygunluk Sebepleri, Teşebbüs, İçtima, İştirak:

İrtikap suçunun tamamlanmış olabilmesi için yararın mutlaka sağlanmış olmasına gerek yoktur. Mağdur tarafından yarar vaad edilmiş olunması halinde dahi suç tamamlanmış sayılacaktır.

İrtikap suçunun birden fazla kez aynı kişiye tek suç işleme kastıyla işlenmesi halinde TCK 43. Madde gereği zincirleme suç hükümleri uyarınca tek bir ceza arttırım yapılarak uygulanacaktır. Ancak birden fazla mağdura karşı irtikap suçu işlenmiş ise mağdur sayısınca irtikap suçu oluşacaktır.

İrtikap suçunu; Kamu görevlisi olan kişi, kamu görevlisi olmayan bir kişi ile beraber işlemiş ise, bu kişi özgü faillik sıfatına sahip olmadığından ötürü suçtan ancak azmettiren veya yardım eden sıfatı ile sorumlu olacaktır.

İRTİKAP SUÇU İLE İLGİLİ YARGITAY KARARLARI

(Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 22.12.2020, 2019/2438 E., 2020/14312 K.)
İrtikap Suçu
TCK 250. Madde

Suç tarihlerinde… ilçe tarım müdürü olarak görev yapan sanığın, müdürlük ile iş yapan, yaptıkları ticari ve zirai faaliyetleri nedeniyle işlem yapmak üzere müdürlüğe gelen kişilerden istediği eşyayı alanlara kolaylık sağladığı, karşı çıkanlara ise zorluk çıkardığı, bu kapsamda mağdurlardan …’e 2 adet laptop, …’e 1 adet laptop aldırdığı, … görevlisi …’tan sekreteri vasıtasıyla 1.000,00 TL aldığı, …’in kurumdan olan 1.490,00 TL alacağını başka bir firmaya ödettiği, … Tarım firması yetkilisi İ. K.’ya temin edilmek üzere çeşitli ev ihtiyaç malzemeleri yazılı olan listeyi vermek şeklinde gerçekleşen eylemlerinde … icbar-ikna suretiyle irtikap suçunun … unsurlarının oluşmadığı, ancak; … icrai davranışla görevi kötüye kullanma suçunu oluşturduğu (Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 22.12.2020, 2019/2438 E., 2020/14312 K.)

(Yargıtay 5. Ceza dairesi, 22.12.2020, 2020/3587 E., 2020/14306 K.)
İrtikap Suçu
TCK 250. Madde

Sanığın oluşa uygun olarak işlediği kabul edilen 5237 sayılı TCK’nın 250/2. maddesinde düzenlenen ikna suretiyle irtikap suçunun kanunda öngörülen cezasının üst sınırı itibarıyla aynı Kanunun 66/1-e maddesinde belirtilen 8 yıllık asli dava zamanaşımı süresine tabi olduğu, zamanaşımını en son kesen işlem olan, Dairemizin 2015/12516 Esas ve 2019/6680 Karar sayılı ilamı ile bozulan, 26/10/2011 tarihli mahkumiyet kararı ile hüküm günü arasında da bu sürenin gerçekleştiği dikkate alınarak kamu davasının zamanaşımı nedeniyle düşmesine karar verilmesi gerektiği … (Yargıtay 5. Ceza dairesi, 22.12.2020, 2020/3587 E., 2020/14306 K.)

(Yargıtay 5. Ceza Dairesi – 2015/13930 karar).
İrtikap Suçu
TCK 250. Madde

Mahkeme zabıt katibi memuru olarak görev yapan sanığın temyiz masrafı adı altında 180 TL alması ve bir kısmını zimmetine geçirmesi şeklinde gerçekleşen olayda; mağdurun, sanığın her türlü davranışının yasalara uygun olacağı, yetki ve olanaklarını yasaya uygun olarak kullanacağı inanç ve beklentisi içinde bulunmasına rağmen, bu inanç ve güvenden yararlanarak mağdurun iradesini yanıltıp paranın ödenmesini temin ederek çıkar sağlamanın söz konusu olması karşısında ikna suretiyle irtikap suçu işlenmiştir. Zabıt katibi memurun işlediği fiilin görevi kötüye kullanma suçu olarak değerlendirilip cezalandırılması kanuna aykırıdır (Yargıtay 5. Ceza Dairesi – 2015/13930 karar).

İLETİŞİMİNİZ HALİNDE ANTORYUM HUKUK BÜROSU ve CEZA AVUKATI ÇALIŞANLARI OLARAK CEZA DOSYALARINIZDA; SORUŞTURMA AŞAMASINDAN MAHKEME SÜRECİNE KADAR HER AŞAMADA SİZİ TEMSİL ETMEYE VE HUKUKİ DESTEK ve DANIŞMANLIK HİZMETİ SUNMAYA HAZIRIZ. ANTORYUM HUKUK BÜROSU OLARAK AVUKAT-MÜVEKKİL ARASINDA KURULAN VEKALET İLİŞKİSİNİ ÖNEMSİYOR, VEKİLLE DUYULAN GÜVENİN GEREĞİNİ YERİNE GETİRMEK İSTİYORUZ.